Alfred Hafkenscheid
Biografie
Alfred Hafkenscheid (1936) was de zoon van een planter in Nederlands-Indië. Hij bracht de Tweede Wereldoorlog door in diverse Jappenkampen en kwam vlak na de oorlog (1946) naar Nederland. Als kind was hij in de kampen al bezig met het tekenen van de omringende natuur. Hafkenscheid heeft, door zijn jeugd in de kampen, geen regulier onderwijs kunnen volgen. Hij ontwikkelde zich vanaf de jaren ’50, onder ander onder invloed van schilder Barend van Voorden, tot kunstschilder. Daarin was hij autodidact. In 1968 vestigde hij zich in Schipborg. Met Jelle Otter werkte hij een aantal jaren aan de restauratie van muurschilderingen in diverse kerken, o.a. aan de middeleeuwse Bijbelse schilderingen in de Martinikerk te Groningen. In 1971 werd hij toegelaten tot de BKR.
Het voordeel van deze kunstenaarsregeling was de garantie van een zeker inkomen, het nadeel de dwang om werk te leveren. Zijn realistische werken op groot formaat zijn indringend, de landschap- pen laten vooral de oervorm zien, de figuurstukken de verlaten mens. Zijn werk doet in de verte denken aan de schilderijen van de Britse kunstenaar Francis Bacon waarin het menselijk tekort, vervreemding en eenzaamheid de boventoon voert.
Hafkenscheid schildert met olieverf op linnen. Hij werkt altijd in een reeks, met doeken van hetzelfde formaat, omkaderd door de lijst. De schilderijen volgen elkaar op, waarbij het volgende beeld voortkomt uit het vorige. Hij schildert en tekent voornamelijk vervreemdende landschappen en figuren, ingesloten en verlaten, vervormd in de ruimte. Veelal verinnerlijkte beelden van de kunstenaar, die gevormd zijn door de confrontatie tussen gevoelens van eenzaamheid, angst en vervreemding uit zijn verleden en beelden en ervaringen in het heden. Het is in deze ontmoeting tussen heden en verleden die de schoonheid en de indringendheid van het werk van de kunstschilder doet ervaren. Zijn specifieke schildertechniek en kleurgebruik roepen een haast magische sfeer op, waarin zijn figuren zijn gevangen en die tegelijkertijd de toeschouwer bevangen. Het werk van Alfred Hafkenscheid valt onder het magisch realisme.
Hafkenscheid woont en werkt/werkte in Schipborg. Hij is lid van Het Drents Schildersgenootschap (DSG). In 2012 kreeg hij voor zijn werk de Grote Culturele Prijs van Drenthe. Jurylid A.R. Naarding: Hafkenscheid maakt als kunstschilder indruk door authenticiteit. Hij heeft een stug doorzettingsvermogen en is wars van populisme of hedonisme. Hij laat met zijn werk voortdurend zien dat het nergens anders dan in Drenthe had kunnen ontstaan.
Bibliografie
• Veen, Frans van der [et al.] Alfred Hafkenscheid: schilderijen en tekeningen, Zwolle, 2011
Alfred Hafkenscheid neemt al bijna veertig jaar een bijzondere plaats in onder de beeldende kunstenaars in Noord-Nederland. De kwaliteit van zijn werk, waarmee het publiek voornamelijk in aanraking is gekomen via tentoonstellingen van het Drents schildersgenootschap, wordt door
velen onderkend.
Het werk van Hafkenscheid is niet eenvoudig te doorgronden. Hoewel zijn werk figuratief is, komt de inhoud van zijn schilderijen meer voort uit een herschepping van de werkelijkheid via zijn eigen geest, dan uit een letterlijke nabootsing van de natuur. In dit boek is een gevarieerde keuze uit zijn oeuvre gemaakt.
Frans van der Veen, kunstenaar en kunstcriticus zet het werk van Hafkenscheid in een kunsthistorisch kader. Twee interviews met de schilder door Sjouke B. Dekker geven tezamen met de foto’s van Harry Cock een prachtig, indringend beeld van de persoon Hafkenscheid. Met gedichten van Gerard Nijenhuis, de in 2023 overleden Drentse dichter.
Lydia Tuynman maakte in 2011 een documentaire met als titel “Hafkenscheid, portret van een schilder”, welke destijds vertoond werd op het Internationaal Filmfestival Assen.
Hafkenscheid | Portret van een schilder
Gerard Nijenhuis bekijkt schilderijen van Alfred Hafkenscheid uit Schipborg (Java, 1936). “Oh nee”, zegt de dichter uit Bronneger. “Dit is mij te erg. Hier kan ik niet naar kijken. Dit is zo gruwelijk, ik moet wel wegkijken. Dat heb ik met televisie soms ook.” Gevolgd door museumdirecteur Kees van Twist, nog voor zijn val: “De lelijkheid kan zeker schoonheid bezitten, maar zó afschuwelijk en gruwelijk hoeft van mij nu ook weer niet.”
Nijenhuis, Van Twist, maar ook publicist Diederik Kraaijpoel, museumdirecteur Geert Pruiksma en vele anderen hebben een bijdrage geleverd aan de documentaire Hafkenscheid van regisseur Lydia Tuijnman. Woensdagavond ging de film – een waardig, nee, voortreffelijk portret – in première in museum De Buitenplaats in Eelde. In aanwezigheid van tout kunstminnend Drenthe, de kunstschilder zelf en diens vrouw Giny.
Het was Beeldlijn-baas Lejo Siepe die het idee voor een documentaire lanceerde: “Ik kwam zijn naam tegen via Google en werd getriggerd door zijn Francis Bacon-achtige schilderijen.” RTV Drenthe bracht Siepe in contact met regisseur Tuijnman: “De naam Hafkenscheid was mij relatief onbekend, maar na het zien van zijn werk dacht ik: ‘Hij heeft vast veel te vertellen.’ ” Het Mediafonds werd aangeschreven en Tuijnman kon over 120.000 euro beschikken. “Ik heb nog nooit zoveel tijd en geld gehad om mij uit te leven.”
Eind 2009 gingen regisseur en crew aan de slag, afgelopen zomer was Hafkenscheid klaar. Tuijnman filmde in zijn atelier bij zijn huis in Schipborg, ze filmde hem in de keuken en in het landschap van de Drentsche Aa, in het Tropenmuseum in Amsterdam, in het Gemeentemuseum van Den Haag. Ze sprak kenners en volgers, strikte componist Renger Koning voor een mooie, passende score en liet cameraman Martijn Pot 42 uur film schieten waar Sytse Kramer de schaar in mocht zetten.
In de openingsscene zien we Hafkenscheid zelf met een schaar. Hij knipt ongemakkelijke foto’s uit Dagblad van het Noorden. Verwaarloosde gebitten, dode lichamen in den vreemde, misvormingen. Studiemateriaal en inspiratie voor zijn beklemmende schilderijen die de mens in zijn meest ongemakkelijk toestand laat zien. Het werk van Hafkenscheid heeft de uitstraling van een neutronenbom, is wel gezegd. Keihard geschilderd, volgens conservator Harry Tupan.
Het vreemde is, dat de maker ervan lijkt te genieten. Zijn liefde voor het mismaakte is hartstochtelijk. En de manier waarop hij erover vertelt, is blijmoedig. Op het terrein van Dennenoord in Zuidlaren wijst erop dat de gekken tegenwoordig niet meer zo ‘mooi’ kunnen lopen
als vroeger. Een kwestie van medicijnen, vermoedelijk. Bij een bezoek aan een tentoonstelling met werk van de nihilist Francis Bacon is de eerste reactie er een van goedkeuring.
Hoe dat kan, wordt iets duidelijker aan de keukentafel, waar vrouw Giny voorleest uit brieven die moeder Hafkenscheid begin jaren veertig schreef aan haar afwezige man. Idyllische jeugd in ‘ons’ Indië. Jappenkamp. Birma-spoorlijn. Hafkenscheid laat een schetsboekje zien dat hij als kind heeft gemaakt. “Tekenen was een manier om dichter bij jezelf te zijn. Het stelde je in staat een eigen wereld te scheppen”, vertelt hij met een zenuwachtig kuchje. Verdere vragen worden met schroom uit de weg gegaan. “Het is iets voor je zelf.”
Kunstkenner Frans van der Veen waarschuwt voor te eenvoudige conclusies. Want: er zijn kunstenaars met een trauma die de vrolijkheid schilderen. En: er zijn kunstenaars zonder oorlogsverleden die wereld verbeelden als iets vreselijks. Van der Veen wijst op het onmiskenbare mededogen in de schilderijen van Hafkenscheid. Deze schilder neemt geen wraak via het witte doek. Deze schilder wil ons iets heel anders duidelijk maken.
Het verlossend antwoord komt op de valreep van Hafkenscheid zelf. De intensiteit van het leven, daar draait alles om.
Toen Lydia Tuijnman, bij Alfred Hafkenscheid thuis, een beeld kreeg van diens werk, liepen de tranen haar over de wangen. Voor de schilder vormde dát het bewijs, dat hij met deze regisseur in zee kon gaan. Zijn eerste reactie, woensdagavond, na de eerste vertoning, sprak boekdelen. Tuijnman: “Alfred pakte na afloop mijn hand. En daar ben ik heel blij mee.”
De documentaire is in zijn geheel te bekijken op you tube:
