“Het vergeten verhaal van een verzetsheld uit Schipborg”
Bert Staats op (ongeveer) de plek in de Strubben-Kniphorstbos waar in de Tweede Wereld-oorlog Izak Daane is geliquideerd.
Schipborg, donderdag 6 augustus 1942: In de vroege middag lokken verzetsstrijders Cornelis Spaans en Hendrikus van Dongen een man diep de Strubben-Kniphorstbos in. Ze brengen hem naar de plek waar een groot gat in de grond is gegraven. De mannen van verzetsgroep dr. J. Rotte in Groningen hebben geen genade: Izak Daane is een SD dubbel-agent en moet geliquideerd worden.
Het is Johannes Hovenkamp die eerder op de dag het gat in de grond graaft. Met zijn vrouw Petronella van Beusekom woont hij enkele honderden meters verderop, te Schipborg B 73 (nu Holle Drift). Hovenkamp is ook lid van de verzetsgroep van Rotte, specifiek van Knokploeg I. Ze spioneren en bieden hulp aan Joodse onderduikers.
Daane speelt dubbelspel
Als Daane zich aanmeldt bij de groep, gaan de alarmbellen onmiddellijk rinkelen. Het is dan al lang bekend dat de man heult met de vijand en dubbelspel speelt. Verschillende verzetsgroepen, waaronder de Leeuwengardegroep en Van Beest, werden door zijn toedoen opgerold.
De gevangengenomen verzetsmannen werden gefusilleerd op de Leusderheide. Toen Daane op het punt stond de geheime route van jodensmokkel naar Zwitserland (Van Niftrikroute) te ontmaskeren, werd door verzetsman Laurus Melse (de opzetter van deze route) de opdracht gegeven Daane uit de weg te ‘ruimen’.
Deze gebeurtenis in de bossen van Schipborg staat centraal in het onderzoek van amateurhistoricus Bert Staats (74) uit Emmen. Hij noemt zijn werk ‘het vergeten verhaal van een verzetsheld’, waarbij hij specifiek onderzoek heeft gedaan naar de figuur Johannes Hovenkamp. Tien jaar geleden maakte hij voor het eerst kennis met hem. In zijn boek Annen 1940-1945 wijdt hij een korte bladzijde aan de man die in 1913 werd geboren in Zuidlaren en in 1943 het leven liet op de Leusderheide. Hij woonde een tijdje in Annen, zat bij een verzetsgroep en was betrokken bij een liquidatie in Schipborg. Dat was de aanleiding de man in het boekje op te nemen. Meer had Staats niet uitgezocht.
Totdat hij een half jaar geleden een telefoontje kreeg van Edie Brouwer van voormalig Kamp Amersfoort. Op 24 juni herdenkt het kamp acht gefusilleerde mannen, onder wie Johannes Hovenkamp. Of Staats het onderzoekje dat hij ooit naar Hovenkamp gestart was, wilde hervatten…
Cruciale fout van de verzetsmannen
En zo geschiedde. Staats duikt in diverse archieven. Diept verschillende bewijsstukken op. Praat met mensen. En zet uiteindelijk ‘het vergeten verhaal van een verzetsheld’ op papier. Niet omdat niemand Hovenkamp kent, maar omdat Staats gedurende zijn onderzoek níemand is tegengekomen die weet wat er zich die bewuste donderdag in Schipborg heeft afgespeeld.
Hoe het afliep? Niet goed, dat kun je op je klompen wel aanvoelen. Als de schoten in het bos zijn gelost, gaan Spaans en Van Dongen er op de fiets vandoor. Hovenkamps vrouw Petronella levert hen de twee fietsen, zal zij later schriftelijk verklaren. Vermoedelijk zijn de mannen naar Assen gefietst, om daar op de trein naar Den Haag te stappen.
Terwijl ze in de trein zitten, stormen de Duitsers de woning van Hovenkamp binnen. De SD’ers hebben het lichaam van Daane al gevonden, inclusief aantekeningenboekje met een lijstje met namen. Ook Hovenkamp staat er tussen. Een cruciale fout van de verzetsmannen, die vergeten zijn te controleren of Daane belastend materiaal bij zich droeg.
Martelingen in het Scholtenshuis
Via het Huis van Bewaring in Assen wordt Hovenkamp naar het beruchte Scholtenshuis in Groningen gebracht. Voor wie weet wat er in het Scholtenshuis gebeurde, is het bijna overbodig te melden dat hij daar gruwelijke martelingen onderging. Spaans en Van Dongen worden ‘s nachts alsnog in Den Haag gepakt.
De drie verzetsmannen zien elkaar weer in Kamp Amersfoort. ‘Lieve schat, de tijd is gekomen dat ik voor goed en voor altijd afscheid van je moet nemen’, schrijft Hovenkamp op 24 juni 1943 zijn Petronella in een afscheidsbrief. Diezelfde dag worden hij en zijn verzetsbroeders gefusilleerd.
Een moedig figuur
Wist Hovenkamp – nog maar 29 jaar als hij het graf graaft voor infiltrant Daane – dat hij zijn leven op het spel zette? Staats vraagt dit zich hardop af: “Hij zal zich doordrongen zijn geweest van de gevaren, maar of hij zich dit écht bewust was?”. In elk geval vindt de amateurhistoricus dat een moedig figuur als Hovenkamp gememoreerd moet worden: “Naar Cornelis Spaans werd een straatnaam vernoemd, maar de naam Johannes Hovenkamp is nog nergens vereeuwigd…”.
Wellicht is daarvoor de tijd nu aangebroken.
Op donderdagavond 4 oktober 2018 heeft Bert Staats dit verhaal verteld en verder toegelicht in het Dorpshuis van Schipborg.