HISTORIE |
||||
| Historisch perspectief | Ontstaan | De Middeleeuwen | Opkomst landbezit | Marke van Bork |
| Haardstedengeld | Bewoners vanaf 1650 | Ruilverkaveling | Oude kaarten | Bijlagen |
Landbezit.
Nadat het katholicisme in Drente werd ingevoerd, ontstonden er rond het jaar 1000 in Drente en Groningen kloosters. Dikninge bij Ansen. Later in Assen. In de stad Groningen en in Aduard.
Om te kunnen bestaan als klooster kreeg men van hogerhand, de Bisschop van Utrecht, opdracht om land en bezittingen te verwerven. Dit was, een algemeen streven van de katholieke kerk.
Landbezit vormde reeds aan het einde van de 15e eeuw een relatie tussen de buurschap Borck en Groningen.
Aan de Groningse broeders van het klooster werd opgedragen onroerend goed te verwerven. Dit gebeurde niet altijd op een fraaie methode. De vrijwel ongeletterde boeren van die tijd waren heel godvruchtig en onderdanig gemaakt door de pastoors en kloosterlingen.
Ovelgang
Bewoners van Schipborg.
In 1492 werd in Schipborck een overeenkomst met Johan Havinga en Wobbe Havemans en hun enige dochter gemaakt, dat zij in het Klerkenhuis in ovel gingen. Er werd een ovelgangscontract gemaakt. Of met andere woorden zij droegen bij hun leven al hun goederen en bezittingen over aan de katholieke kerk, onder beding van levenslange huisvesting en levensonderhoud. Zij waren als proveniers opgenomen door de broeders.
Provenier = iemand die van giften leeft
Eveneens zouden de fraters van het klerkenhuis hun in hun gebeden opnemen. De goederen bestonden uit twee ärven” te Borck, hofsteden met de bijbehorende landerijen en waardelen. Ingevolge het “Landtrecht” vond stoklegging14 tegenover de desbetreffende “buyren” plaats over de bezittingen, verspreid over Borck, Zuidlaren, Annen, Yde, Borger en Noordlaren. Echter een van de hoeves welke was overgedragen, behoorde een halve “erf” aan ene Johan Reynkes. Echter de boerderij was afgebrand.
Het “Oldt Landtrecht” in Drente had bepalingen in het landtrecht staan. “Wie toe Cloester gaan will, die macht daer sijnn arffachtigen goet inbrengenn, meer niet als een proevenen. (etstoel 1400).
Inbrengen van onroerend goed was dus slechts toegestaan, voorzover dit overeenkwam met een prove15, levenslange huisvesting en onderhoud.
Bij de etstoel in 1421 werd deze regel noch aangescherpt. Wilde iemand meer in het klooster inbrengen, dan hadden de erfgenamen het recht de erfenis aan zich te trekken.
- 14Stoklegging = stoklegging was een oud drents gebruik dat diende als bekrachtiging van de verkoop van onroerend goed..de verkoper legde bij de verkoop de stok op de grond, de koper nam het op aanwezigheid van de schulte en/of de “volle buiren” of keurnoten. Onder uitspreken van de woorden: Hiervan legge ik de stok nae landtrechte, waarna de opnemer zei: hiervan neme ik de stok nae landtrechte.
- 15 Prove = Levenslang onderdak en onderhoud in een klooster.
In 1572 mocht een prove de waarde van 200 gulden per jaar niet te boven gaan. De waarde van het bezit van de Havinges ging zonder twijfel de prove te boven. Blijkbaar hebben ze dit later in het Klerkenhuis ontdekt en er zijn 2 gelijke contracten gevonden, waarvan 1 hoogstwaarschijnlijk gedateerd. In het 2e contract was in tegenstelling tot de le de dochter ook genoemd. De 2e acte zal wel gedateerd zijn, want hierop stond dezelfde datum. Alleen hadden zij de schulten van Anloo en Zuidlaren laten tekenen.
De belangen van de fraters werden nog uitgebreid in Borck. In 1494 droeg Johan Meisterinck uit Anloo zijn bezittingen over aan deze fraters. Stokleggingen vonden plaats voor 2 boerderijen. Meisterinck bezat deze boerderijen niet alleen. Van beide boerderijen hoorde ene Dytmar van Banloo een kwart.
Namen boerderijen. Husyngegoet en Altyngegoet.
De fraters namen de boerderijen terstond in gebruik. De klerken hadden dus in vrij korte tijd vrij belangrijk grondbezit in Borck verworven (alleen in Bork, of was dit een strategie die vaker overal in de provincies werden toegepast). We zullen ons niet verdiepen in gissingen, wie het initiatief nam tot deze ovelgangen.
In 1500 overleed Meisterinck. Dus een koopje voor het Klerkenhuis.
Vermoedelijk waren toentertijd de erfgenamen ed. zodanig geïmponeerd door de fraters en het katholicisme en misschien wel geïntimideerd om geen rechtzaak aan te spannen.
Maar in 1527 kwam er toch een vordering van erfgenamen. Door de tanende invloed van het katholicisme, de bisschop van Utrecht was geen landsheer meer van Drenthe, en het ontstaan van de hervorming durfde men meer. Na enige rechtzaken voor de etstoel werden de goederen toch toegewezen aan de fraters. Dit kregen zij voor elkaar door op het geweten van de betrokkenen te werken.
Bij latere rechtszaken volgens het Drents Landtrecht werden de rollen omgedraaid en werden de fraters gedwongen bezittingen terug te geven.
Al eerder is genoemd, dat de buyren te Geneborck jaarlijks tienden moesten betalen aan het kapittel van St Pieter te Utrecht. (in Villa Borck sita in parrochia Anloo).
De verdeling tot betaling van de 9 mud rogge werd verdeeld over de boerenerven. De rekening geeft deze verdeling niet aan, aangezien de buren van Borck in één massa dienden te leveren en wel op de “spiker”16 van Uffelte, welke bestemd was voor de berging van de verschillende dorpen. De opbrengst uit Schipborg werd als één post verantwoord.
In een “tiendrol”17 van 1628 zijn de 3 erven van het fraterhuis terug te vinden als Reintienarve, Husingeguet en Meisteringeguet. Andere erven welke genoemd zijn, zijn Banningeguet en Beringeguet.
Echter de rekeningen waarin de pachten werden verantwoord gaven echter nog jarenlang namen van pachters of huurders, die dit reeds lang niet meer waren.
Het Fraterhuis werd in 1578 als zodanig opgeheven. Echter de goederen bleven in een apart fonds. Daar de landbouw in die tijd slecht was zullen deze landbouwbedrijven in die tijd weinig of niets hebben opgebracht.
- 16 Spiker = graanopslag.
- 17 Tiendrol = lijst van tiendplichtige percelen of ander onroerend goed. Een tiend was vroeger een soort winstbelasting, waarbij een tiende gedeelte van de opbrengst werd geheven.